Majestat i siła

Opisując rożne ptaszki rodzime i z dalekich stron, zapomniałem o najważniejszym, naszym narodowym symbolu. Majestatyczny lot, groźny wygląd i siła potężnych szponów, to najkrótsza charakterystyka orłów, największych naszych ptasich drapieżników.

Sylwetki orłów były od niepamiętnych czasów wykorzystywane w różnej stylizacji jako symbole bardzo wielu narodów i w insygniach monarszych. Najbardziej rozpowszechnionym motywem na godłach i monetach jest sylwetka orła przedniego. Nasz symbol, jakim jest „Orzeł Biały”, był w czasie naszej państwowości wielokrotnie zmieniany i modernizowany. Zachował się jednak charakterystyczny wizerunek drapieżnego ptaka.

Na terenie naszego kraju żyją dwa gatunki orłów: orzeł przedni i bielik. Dawniej orły przednie występowały na terenie całego Niżu Polskiego, obecnie orzeł przedni występuje już bardzo nielicznie. Kilka gniazd znajduje się w lasach na Mazurach i w Bieszczadach oraz prawdopodobnie w Tatrach, w sumie od 10 do 20 par.

Orzeł przedni, to jeden z dwóch największych ptaków drapieżnych. Barwa upierzenia ciemnobrązowa. Lata wolno, głęboko machając skrzydłami, często szybuje. Rozpiętość skrzydeł do 2,2 m, długość ciała 82 cm, waga samca około 3,5 kg, a samicy około 4,5 kg. Uwagę i postrach wzbudza potężny dziób i szpony o „żelaznym uścisku”. Gniazda budują na niedostępnych skałach lub wysokich drzewach, usłane z chrustu. Użytkują je przez wiele lat. Cały rok pozostają w okolicy gniazdowania. Żywią się złowionymi średniej wielkości ssakami i większymi ptakami. W zimie i wczesną wiosną żywią się też padliną, ofiarami opadów czy lawin śnieżnych, odsłanianych po stopnieniu śniegów. Są ptakami długowiecznymi, bo na wolności dożywają do 25 lat.

Drugim i największym naszym orłem jest bielik. Jest to ptak też rzadki, ale liczniejszy. W Polsce gniazduje ich około 300 par w pasie północnym i nadmorskim, w okolicach Szczecina, na Pomorzu i Mazurach. Ptaki te potrzebują spokoju, terenów na łowy i starych drzew, na których budują swoje gniazda. Bielik ma upierzenie brązowe, a ogon biały. Myślę, że to od tego białego ogona pochodzi jego nazwa. Bieliki latają wolno na swoich ogromnych skrzydłach o rozpiętości do 2,4 m. Waga samców dochodzi do 4,6 kg, a samic nawet do 6,9 kg. Bieliki polują głównie na ryby i ptaki wodne. Orężem pomocnym w polowaniu jest potężny dziób i długie zakrzywione szpony. Bieliki polują zarówno ze stanowiska obserwacyjnego, jak i z nalotu nisko nad lustrem wody. Bieliki polują na płytko pływające ryby. Na ryby pływające głębiej spadają z wysokości kilku czy kilkunastu metrów. Inną technikę stosują bieliki w polowaniu na ptactwo wodne. Zaatakowane kaczki, perkozy czy łyski nurkują. Beliki nie rezygnują, czekają, aż się wynurzą i atakują ponownie. Umęczony ptak nie mogąc zaczerpnąć powietrza, pada ofiarą. Czasem polują parami i atakują ofiarę na zmianę. W locie, mimo że bielik jest ptakiem ociężałym, potrafi skutecznie zaatakować lecące duże ptaki jak na przykład gęsi. Bieliki spełniają, podobnie jak orły przednie, ważną rolę sanitarną, gdyż ważną pozycją w ich pożywieniu jest padlina śniętych ryb i innych martwych zwierząt.

Wiele gatunków orłów w XX wieku znalazło się na krawędzi wyginięcia. Dzięki wysiłkom wielu krajów, które wprowadziły absolutny zakaz polowania i niszczenia lęgów i gniazd, uratowano kilka gatunków przed zagładą. Dramatycznie zagrożony był bielik amerykański, herbowy ptak USA o białej głowie. Okazało się, że w ciele tych ptaków następowała kumulacja toksycznych substancji po stosowaniu DDT. Zaniechanie tego środka spowodowało powolne odradzanie się populacji tego pięknego ptaka.

Żyjący w Australii orzeł australijski miał u farmerów złą opinię zawziętego wroga owiec. Zezwolono, a wręcz zachęcano do tępienia tego ptaka, wyznaczając nawet nagrody. Przez 20 lat wymordowano ponad 100 tysięcy orłów. Diagnoza była błędna, bo orły te głównie żywiły się królikami, które są plagą tych ziem. Zależności w przyrodzie są bardzo różne i ich naruszenie może być zgubne.

Autor: Andrzej Patorski

2012-05-03