Niedościgli lotnicy

W poprzednich odcinkach wspomniałem o ptakach, których teraz nie widuję w pobliżu mojego domu. Opiszę teraz jerzyka, podobnego do jaskółki, ale z nią nie spokrewnionego. Jerzyki należą do krótkonogich, tego samego rzędu co kolibry, jego zdolności i zwyczaje są moim zdaniem bardzo interesujące, ale mało znane i o nich będzie w niniejszym odcinku.

Jerzyki przeważnie mylone są z jaskółkami. Choć sylwetką je przypominają, to skrzydła mają sierpowatego kształtu, są od nich nieco większe, barwy szaroczarnej bez białych plam. Mają szczupłe ciało w kształcie cygara, małą głowę i krótki ogon. Jerzyki nie potrafią chodzić, nogi mają bardzo krótkie, małe, ale silne palce z pazurami przystosowanymi do czepiania się pionowych płaszczyzn murów lub skał. Wszystkie cztery palce nóg jerzyka są skierowane do przodu.

Jerzyki najchętniej przebywają w miejscach gdzie są wysokie budowle, spękane skały, jak w Jurze Krakowsko – Częstochowskiej lub w starych lasach. Jerzyki pośród wszystkich ptaków są najdoskonalej przystosowane do napowietrznego życia: żerują wyłącznie w powietrzu, tam zbierają materiał na gniazda, tam też odprawiają gody. Niektóre mogą nocować w locie. Naukowo dowiedziono że nocują nad warstwą ciepłego powietrza na wysokości do 2800 m. Latają bardzo szybko i zwinnie, w locie ślizgowym osiągają z łatwością 100, a wlocie aktywnym ponad 200 km/godz. Szybkością lotu ustępują tylko sokołowi wędrownemu. Latają stadnie koło lęgowiska i głośno się nawołują „srii, srije, sriizii” szczególnie wieczorem. Dawniej te nawoływania można było usłyszeć koło cegielni w Korwinowie. Po wyburzeniu starych budynków, remoncie komina i otynkowaniu ścian ptaki straciły dogodne miejsca do gniazdowania i poszukały sobie nowych terenów. Latem 2000 roku widziałem kolonię jerzyków w okolicy osiedla w Hucie Starej B.

Z własnej woli jerzyk nigdy nie siada na ziemi, ponieważ krótkie nogi i długie skrzydła bardzo utrudniają wzbicie się w powietrze. Do lotu startuje odrywając się od pionowych płaszczyzn, na których siada w pobliżu gniazda. Sam kiedyś znalazłem jerzyka siedzącego na drodze. Podniosłem go z myślą że jest chory lub ma uszkodzone skrzydło. Gdy go tylko położyłem go na dłoni, rozłożył skrzydła i natychmiast wzbił się w powietrze.

Gniazda budują w otworach lub szczelinach murów i skał, pod okapami oraz sporadycznie w dziuplach lub budkach lęgowych. W Puszczy Białowieskiej zajmują dziuple wykute przez dzięcioły. Przy budowie gniazd materiał zbierają w locie, chwytając uniesione wiatrem źdźbła, puch czy piórka, jako lepiszcza do spajania przyniesionego budulca używają śliny. Potrafią też zająć zasiedloną dziuplę szpaka i ulepić nad pisklętami nowe swoje gniazdo, skazując na śmierć głodową dzieci poprzedniego lokatora.

Żerują bardzo wysoko na otwartych przestrzeniach. Piją wodę łowiąc krople z niskiego lotu nad powierzchnią rzeki lub innego zbiornika wodnego. Jerzyki mają bardzo krótkie dzioby, ale szeroką jak u lelka paszczę. Taka budowa sprawia że jest znakomitym narzędziem do powietrznych łowów. Dla jerzyka duża sprawność w łowieniu to konieczność życiowa bowiem ten ruchliwy ptak, całymi miesiącami unoszący się w powietrzu, potrzebuje bardzo dużej ilości pożywienia dla uzupełniania energii. Jerzyk poluje przeważnie na małe owady do wielkości komara i musi ich złowić dziennie około 40 000 sztuk. Wysiłki te musi zwielokrotnić przy wychowie młodych. Karmiący ptak złowione owady skleja śliną po kilkaset do półtora tysiąca sztuk, w zależności od wieku piskląt i formuje z nich kulkę, którą wpycha do gardła oczekującym dzieciom. Młode jerzyki w odróżnieniu od innych ptaków nie otwierają szeroko dziobów, a szczypią pióra na szyi rodziców co jest sygnałem do karmienia. W czasie długotrwałej słoty i braku pokarmu pisklęta zapadają na kilka dni w stan przypominający hibernację, nie ponosząc szkody na zdrowiu.

Młode jerzyki przebywają w gnieździe bardzo długo, bo 35 do 42 dni. Opuszczają gniazdo bez próbnych lotów, muszą natychmiast sprawnie latać bo rodzice po wylocie z gniazda już ich nie karmią. Odtąd przestworza są ich żywiołem i domem. Tylko do lęgów potrzebują stałego oparcia, by pomiędzy drugim a trzecim rokiem życia, po raz pierwszy od wylotu z gniazda, użyją swoich krótkich nóżek by zbudować gniazdo.

Jerzyki żyją na całym świecie i jest ich około 70 gatunków.

Ciekawostką jest, że jerzyk azjatycki zwany salanganą buduje gniazda w jaskiniach i materiał budulcowy skleja dużą ilością śliny. Gniazda te są zbierane i przyrządzana jest z nich słynna zupa, która w Chinach uchodzi za rarytas. Niektóre jerzyki mocują gniazda na murach, drzewach lub nawet na liściach. Tak postępuje na przykład jerzyk palmowy, który przykleja dwa jajka w maleńkim gnieździe przymocowanym śliną do spodniej strony liścia. Ptak wysiaduje jajka w pozycji pionowej, uczepiony gniazda. Wylęgłe pisklęta natychmiast po wykluciu z jajka muszą chwycić się pazurkami gniazda, bo by spadły na ziemię. Tak przyczepione są karmione przez rodziców.

Autor: Andrzej Patorski

2011-10-13