Śpioch

W czasie wieczornych spacerów w pobliżu skraju lasu możemy czasem się przestraszyć,  kiedy coś ciemnego bezszelestnie przemknie koło nas, a czasami potrafi i kilkakrotnie nas okrążyć. Co to za tajemnicza zjawa, ni to sowa, ni nietoperz?

To ptak, nieco większy od kosa, w locie sylwetką przypominający dużą jaskółkę lub sokoła, zwany lelkiem, kozodojem, drzymlikiem, śpichem lub nocną jaskółką.

Lelki przebywają chętnie w suchych lasach sosnowych z łysinami piasku i żwiru. W czasie dnia lelka prawie nigdy nie zobaczymy, może jedynie idąc przez las zerwie się nam z przed nóg i zaraz siada. W dzień lata niechętnie i leci lotem chwiejnym jak liść na wietrze. Natomiast w ciepłe letnie wieczory lata bardzo zręcznie polując na owady.

Kozodoje od dawna były traktowane jako ptaki tajemnicze, wywołujące pewien niepokój. Jego miękki, cichy lot i szare, maskujące barwy o zmroku bardziej przypominają cień niż żywą istotę. Upierzenie lelków jest miękkie jak u sów. Barwa skromna szara lub czarnawa, plamki i kreski bardzo subtelne, przypominają szatę motyli nocnych i jest jak by odbiciem wzorków kory. Nawet jego głos porównywalny jest do głosu wydawanego przez ropuchy lub mruczenie kota. Potrafi przez kilka minut monotonnie warczeć „errrorrrerrr”. Upiornie brzmi koncert paru samców, jak z wielu stron dochodzi. To niezbyt głośne, lecz wyraźnie słyszalne warczenie.

Lelki w czasie dnia siedzą spokojnie na ziemi w cieniu krzewów, na kupce kory, pochyłym starym pniu. Ponieważ jego barwa upierzenia jest łudząco podobna do kory, wtapia się barwą w otoczenie. Siedzi zawsze płasko i dziobem zwróconym do światła. Bardzo też ciekawie przemieszcza się w czasie dnia. Wstaje na krótkich nóżkach, kiwa się na boki i dopiero postępuje kilka kroków, u celu znów kiwa się i dopiero siada. W ciemności tych zabiegów nie robi i biega szybko.

Lelek zdobywa pożywienie w locie podobnie jak jaskółki. Paszcza lelka jest ogromna jak worek, a szczecinki koło dzioba powiększają jeszcze płaszczyznę chwytania pokarmu, nawet bardzo dużych owadów. Ponieważ lelek jest ptakiem dość dużym, tym samym potrzebuje znacznych ilości pokarmu, na który składają się szkodliwe chrząszcze i motyle. Ma duże znaczenie jako bardzo skuteczny tępiciel szkodników.

W połowie maja lelki zakładają rodziny, ale gniazd nie budują. Samica pod krzewem składa na mchu dwa jaja. Gdy będziemy mieli szczęście zbliżyć się do miejsca gdzie leżą jajka lelka zobaczymy, że samica nie odlatuje, tylko trzepocze się obok, aby odwrócić naszą uwagę. Jeżeli chcemy po jakimś czasie sprawdzić co się dzieje z jajkami, to na pewno ich już tam nie znajdziemy. Samica w swoim szerokim dziobie przenosi je na nowe bezpieczniejsze miejsce, jako jedyny ptak jakiego znam. Rodzice wysiadują jaja tak bardzo gorliwie, że aż się spychają z gniazda. Młode lelki, siedzące bezpośrednio na ziemi, mają zaraz po wykluciu gęsty puch na brzuchu, co je chroni od chłodu i wilgoci.

Dziwna nazwa „kozodój” wywodzi się prawdopodobnie z greckiego. Pochodzi od określenia przez lud wielkiej paszczy, która miała jakoby służyć do dojenia kóz. Podejrzenie takie wydawało się być tym bardziej prawdziwe, że lelki chętnie latają koło bydła, gdzie zwykle jest dużo owadów. Zapewne pasterze kradli mleko, a spędzali winę na niewinne lelki - kozodoje.

Autor: Andrzej Patorski

2012-06-21