Mistrz kamuflażu

W niniejszym odcinku przedstawię nieco informacji o pełzaczowatych. Na terenie Polski żyją dwa gatunki pełzaczy: leśny i ogrodowy oraz niezmiernie rzadki pomurnik. Analogicznie do kowalika, również pełzaczowate mają kilka cech podobnych do dzięciołów: w upierzeniu, poruszaniu się i poszukiwaniu pokarmu.

Pełzacze, w zależności od regionu, mają bardzo zróżnicowane nazwy lokalne na przykład: pełzacz drewny, pełzacz zaskórnik, kowalik drzewny, kowalik zaskórnik lub zaskórnik.

Pełzacze to niewielkie ptaszki anatomicznie znakomicie przystosowane do poruszania się po szorstkiej, popękanej korze drzew. Pomagają im w tym elastyczne, ale twarde pióra ogona, który służy też jako podpora w czasie pełzania i wydłubywania pożywienia z zakamarków w korze oraz długie ostre pazurki. Ostre pazurki umożliwiają też przyczepianie się do gładkiej kory i pełzanie nawet po dolnej stronie gałęzi. Dziobek ma cienki i długi. Potrafi nim wydłubać jajeczka szkodników z najmniejszej szczeliny, a zjadając ich wielkie ilości jest nadzwyczaj pożyteczny.

Te szarawe ptaszki przypominają mysz, kiedy krótkimi skokami wytrwale suną po pniach drzew. Barwa upierzenia pełzaczy jest bardzo podobna do koloru kory drzew i w terenie prawie się z nią zlewa. Pełzacza siedzącego nieruchomo nie sposób dostrzec. Dlatego też ten dość pospolity ptaszek jest bardzo mało znany. Wierzch jego sukni jest szarobrązowy, miejscami rdzawy lub brązowy, na tym tle jaśniejsze plamy, spód ciała biały.

Pełzacze obok mysikrólików i małych sikor należą do naszych najmniejszych ptaków. Czasami łączą się ze stadkami sikor i wtedy najłatwiej je spostrzec, ale z daleka. Są bowiem ptakami ostrożnymi, natychmiast się ukrywają przechodząc na niewidoczną stronę drzewa i odlatują. Najłatwiej można zlokalizować pełzacza po śpiewie. Zaczyna intensywnie śpiewać już w marcu, kiedy inne ptaki jeszcze milczą. Ten głos przypomina trel strzyżyka, a może nawet bardziej głos sikory modrej. I ponieważ w lesie jest cicho, to słychać go z daleka.

Pełzacze ścielą gniazda w wąskich szczelinach, szparach w korze starych drzew. Szczególnie podobają im się takie szpary, gdzie są dwa wejścia. Ponieważ w lasach jest coraz mniej starych drzew, za miejsca gniazdowania obierają pełzacze stosy drewna, co często kończy się utratą lęgu. Pełzacze ogrodowe ścielą też gniazda pod dachówkami i w szparach murów. Szczególnie często spotyka się tego ptaka tam, gdzie rosną stare akacje, które mają spękaną korę. Pełzacze leśne gniazdują dwa razy, a ogrodowy raz w roku, wyprowadzając 6 - 8 młodych z lęgu. Ciekawostką jest, że młode, ledwo opierzone, nie potrafiące latać, ale pełzające, opuszczają gniazdo, poruszając się sprawnie po pniu. Ukrywają się doskonale, a przeciągłym świstem sygnalizują rodzicom gdzie się schowały.

Teraz kilka zdań o pomurniku. Mimo ze ptak ten występuje tylko w Tatrach i Pieninach, to warto o nim też coś wiedzieć, bo jest to ptak osobliwy. Lokalnie też ma kilka nazw między innymi: kowalik murowy, pomurnik mentel, dzięcioł murowy, pełzacz pomurnik czy pomurnik różowoskrzydły. Ta ostatnia nazwa oddaje najbardziej jego kolor upierzenia. Tułów ma szary, na szerokich skrzydłach białe i różowe lub czerwone lamy. W locie przypomina motyla. Jest to ptak wielkości kowalika. Bardzo zręcznie wspina się po skałach pomagając sobie skrzydłami, które nagle rozkłada i składa przy każdym kroku podobnie jak motyl, stąd też góralska nazwa „mentel”. Rozpostarte skrzydła pomurnika są szerokie i zaokrąglone i dzięki temu może unosić się w prądach powietrznych przy nagrzanych ścianach skalnych.

Pożywienie pomurnika stanowią pająki i owady wydobywane długim, cienkim dziobem ze szczelin i różnych zakamarków. Ponieważ pokarmu jest mało i trudno go znaleźć, to pomurniki uganiają się po skałach przez cały dzień, ożywiając swymi kolorowymi skrzydłami monotonny widok nagich skał.

Autor: Andrzej Patorski

2011-11-24