Zaborcze samice

W zmiennych strefach klimatycznych, gdzie ukształtowa­ły się cykliczne roczne okresy dostatku i ograniczenia dostę­pu do pożywienia, ptaki dostosowały też do tego swoje życie, czyli wędrówki do cieplejszych krajów i lęgi. Inaczej jest w strefach tropikalnych czy podzwrotnikowych. Tam cykle się zatarły. Na obszarach tych, gdy jest tylko dostatek wilgoci na podmokłych bagnach, jeziorach czy zalewiskach o po­żywienie jest bardzo łatwo. Życie aż kipi i bujnie się rozwija roślinność i nią żywiąca się cała plejada zwierząt.

Moje zainteresowanie wzbudziły niepospolite obyczaje rodzinne u ptaków, bo uprawiające wielomęstwo długoszpony, a szczególnie długoszpon złotoczelny, żyjący na pobrzeżach tropikalnych zalewisk wodnych porośniętych pływającą roślinnością wodną. Ptaki te, należące do siewkowatych, mają smukłe sylwetki, długie nogi i nieproporcjonalnie długie pal­ce. Długoszpony bardzo zręcznie poruszają się po pływają­cych po powierzchni wody roślinach. Te ich bardzo długie palce pozwalają rozłożyć ciężar ciała na dużej powierzchni liści i nie tonąć. Długoszpony, zręcznie biegając po ruchomych, chwiejnych kępkach roślin, bardzo sprawnie łowią różne ży­jątka lub nasiona. Ptaki te niechętnie wychodzą na stały ląd, nawet gniazda budują na pływających kępach roślin. Taka lo­kalizacja gniazd stwarza duże zagrożenie utraty lęgu przez za­topienie lub inne okoliczności.

Samice tych ptaków wypraco­wały znakomitą metodę. Tworzą związki poliandryczne, czyli jedna samica uszczęśliwia kilku partnerów, podobnie jak nasza remizowa, ale na większą skalę i to metodycznie. Samice długoszponów są dużo większe od samców i one dyktują warunki związku wielomęskiego. Rodzinna organizacja tych związków jest unikatowa. Jedna samica współpracuje z kilkoma, nawet dziesięcioma samcami. Samce budują płytkie gniazda na pływających roślinach i zaczynają tokować i przedziwnymi tańca­mi przywabiają samice w celu złożenia przeważnie czterech ja­jek. Samica po złożeniu jaj nie interesuje się nimi więcej. Pozwala się zwabić następnym samcom. Obowiązki wysiadywa­nia i opieki nad pisklętami przejmują samce i bardzo gorliwie je wypełniają prawie przez trzy miesiące.

Obserwowano przypadki, jak samiec długoszpon przetaczał jaja z mokrego podłoża pod skrzydło i umieszczał w ciepłym miejscu między skrzydłem a piersią. W zagrożeniu potrafią też przetaczać jaja w bezpieczne miejsce i mogą to powtarzać kilkakrotnie. Młode długoszpony w razie niebezpieczeństwa kryją się pod jego skrzydła lub na sygnał piastuna nurkują w wodzie, ukrywając się pod liśćmi, a tylko wystający koniuszek dzioba służący do oddychania świadczy, że ptaki się ukryły. Samce po odchowaniu młodych przystępują do budowy następnego gniazda i kuszą samicę do złożenia jaj.

Terytorium, które zajmują te dziwne rodziny i gdzie znajdu­ją się gniazda, jest bronione przez samice. Dochodzi do po­ważnych awantur, w których samce nie biorą udziału. Nowa władczyni po opanowaniu terytorium postępuje bezwzględ­nie, niszczy wszystkie jaja złożone przez poprzedniczkę. Skła­da swoje i zatrudnia samce do nowych obowiązków.

Na przykładzie tego ptaka można wysnuć wniosek, że tam, gdzie są sprzyjające warunki, to ptaki potrafią się do nich przy­stosować i optymalnie wykorzystać. W tym przypadku sami­ce długoszponów są fabryczką jaj, a samce niewolnikami, ży­wymi inkubatorami i opiekunami, wypełniającymi gro rodzi­cielskich obowiązków.

Autor: Andrzej Patorski

2012-03-01