Wolny jak ptak

Ptaki, posiadając umiejętności fruwania i dzięki temu swo­bodnego przemieszczania się, dają podstawy sądzenia, że są takie wolne i niezależne. W istocie wcale tak nie jest. Są one też związane ze swoją grupą, przestrzenią bytowania czy żerowa­nia.

Na przykładzie kukułek chcę przybliżyć różnorodność za­chowań i zwyczajów w różnych środowiskach ptaków tego samego rzędu systematycznego, do którego zalicza się około 130 gatunków zamieszkujących na prawie wszystkich konty­nentach oprócz Antarktydy. My przeważnie znamy tylko nie­cne obyczaje naszej słuchanej z zaciekawieniem „zazuli”. Jej zachowania nie są regułą. Tylko około pięćdziesięciu gatunków uprawia proceder podrzucania do cudzych gniazd swoich jajek. Pozostałe zachowują się jak inne ptaki, choć jest kilka przykładów o skłonnościach przejściowych.

Kukułka amerykańska sama buduje gniazda, ale nie są one dostatecznie solidne, aby przetrwać silne wiatry czy ulewne deszcze, które je niszczą. Po takiej stracie kukułka ta nie budu­je nowego i składa jajka do cudzego gniazda. Najbardziej za­dziwiające jest jednak to, że nie zostawia obowiązku wycho­wania swoich piskląt tylko przez prawowitych gospodarzy, ale sama bierze w tym czynny udział. „Poczuwając się” do obo­wiązku rodzicielskiego kukułka ta na zmianę wysiaduje jajka i później wspólnie karmi wszystkie pisklęta, jakie się wyklują w tym gnieździe.

Na rozległych obszarach Ameryki Południowej i Środko­wej żyje kilka gatunków ptaków z rodziny kukułkowatych o krańcowo różnych zwyczajach lęgowych i zachowaniach wzajem­nych.

Są to kleszczojady, a najbardziej znanym jest kleszczojad brazylijski zwany też ani. Ptaki te żyją w niewielkich stadkach i trzymają się razem. Ich nietypowe zachowania ujawniają się w czasie lęgów. Kiedy nastaje pora deszczowa, przychodzi okres obfitego pożywienia i zaczyna się pora gniazdowania. Zaczy­na się dziwne misterium. Powstają związki mieszane złożone z kilku samic lub samców. Kilka par, zwykle cztery do sześciu zawiązuje grupę lęgową. Budowę gniazd rzadko wykonuje tylko jedna para, raczej wspólnie budują gniazdo. Rodziny niezależnie jedne od drugich budują to samo gniazdo. Po ukończe­niu gniazda wszystkie samice, które brały udział w jego budo­wie składają do niego swoje jajka. Takie postępowanie nie wpływa korzystnie na ilość potomstwa. Ponieważ samice skła­dają sporo jajek, to w gnieździe może się ich nagromadzić dwa­dzieścia i więcej. Taka ilość, mimo ofiarnego wysiadywania przez wszystkich członków grupy powoduje, że znaczna część jajek jest niedogrzana i zamiera. Szczęśliwie wyklute pisklęta są tro­skliwie pielęgnowane przez wszystkich członków grupy. Pisklęta bardzo szybko się usamodzielniają, bo już po pięciu dniach opuszczają gniazdo. Ponieważ w krótkim czasie docho­dzi do kolejnych lęgów, to starsze rodzeństwo nie zrywa więzi z grupą i pomaga w wychowaniu potomstwa.

Aby poprawić nieco reputację kukułkowatych przytoczę ciekawostkę na temat prostoszpona białobrewego, który jako­by w czasie zagrożenia dla potomstwa w gnieździe, potrafi w łapach przenosić swoje młode w inne bezpieczne miejsce.

Autor: Andrzej Patorski

2012-05-17