Cieśle i lekarze I

Obserwując spotykane ptaki spostrzegamy wiele interesujących cech i zachowań, czasami dziwnych, zagadkowych lub perfekcyjnie przystosowanych do spełniania swej roli w przyrodzie. Dopiero wnikliwa, cierpliwa obserwacja pozwala w pełni ocenić i docenić wszystkie cechy.

W niniejszym felietonie skieruję uwagę Państwa na dzięcioły. Zaraz na wstępie zaznaczam, że materiał jest obszerny, moim zdaniem bardzo ciekawy i aby spełnił założony cel poznania mało znanych szczegółów, nie sposób zawrzeć choć małej ich części w jednym odcinku.

Dzięcioły, te charakterystycznie zachowujące się, pięknie ubarwione ptaki znamy głównie ze słyszenia, jak pracowicie kują szukając pożywienia oraz z wiosennego bębnienia po suchym pniu lub gałęzi. Na terenie Polski do połowy lat siedemdziesiątych XX wieku żyło z rodziny dzięciołowatych osiem gatunków dzięciołów: czarny, zielony, zielonosiwy, duży zwany też pstrym lub wielkim, średni, mały czyli dzięciołek, białogrzbiety, trójpalczasty i krętogłów do nich zaliczany. Pod koniec lat siedemdziesiątych przybył z Azji Mniejszej i zaaklimatyzował się w Europie Środkowej dzięcioł białoszyji zwany też syryjskim.

Najbardziej powszechna opinia o dzięciołach to to, że skaczą po drzewach, że kując dziobem wyszukują pod korą szkodniki. Drewno jest domeną dzięciołów, w nim szukają pożywienia, w nim budują gniazda i na nim grają. Do spełnienia tej roli Przyroda przystosowała te ptaki w szczególny, perfekcyjny sposób wyposażając je w znakomite narzędzia jakimi są: dziób, język, nogi i ogon oraz budowa anatomiczna ciała i piór.

Do wydobywania owadów, ich larw lub poczwarek służą dzięciołom ostro zakończone, bardzo twarde dłutowate lub spiczaste dzioby, którymi odłupują korę i drewno oraz bardzo długi język. Górna część dzioba jest zwężona na samym końcu, a dolna jest wąska, razem złożone mają kształt ostrego dłuta. Zdumiewająca jest siła, z jaką dzięcioł uderza dziobem w korę i zdrowe drewno, że wkoło lecą wióry nawet z tak twardego drewna jakie ma brzoza, buk lub dąb. Aby uniknąć wstrząśnienia mózgu, czaszka i dziób dzięcioła mają specjalną amortyzującą budowę. W korze i pod nią żyją trudno dostępne dla innych ptaków owady. Język dzięcioła to majstersztyk finezji i precyzji. Wysunięty język może wystawać z dzioba na kilkanaście centymetrów i wygląda jak lepki, nadzwyczaj giętki wężyk zakończony twardym ostrzem z zadziorkami. Tylne rogi języka zawijają się luźno po obu stronach czaszki i sięgają aż do nasady dzioba. U dzięcioła zielonego, który ma najdłuższy język, rozdwojona nasada wciska się w prawą jamę dzioba i sięga aż do twardego końca. Dzięcioł wciska ten swój bardzo ruchliwy język w chodniki wydrążone przez owady, by wyciągnąć z nich przyklejoną lepką śliną lub nadzianą na twardy, ostry koniec zdobycz.

Lot dzięciołów jest typowym lotem falistym, kilka machnięć skrzydłami i chwila lotu bezwładnego. Skoro nieco opadnie, to znów kilka energicznych ruchów skrzydłami, i tak ciągle, aż doleci do celu jakim jest kolejne drzewo. Dzięcioł siada przeważnie na dolnej części pnia i porusza się skokami spiralnie w górę. W czasie opukiwania pnia dzięcioł często sprawdza przeciwległą stronę pnia, czy tam nie ma wypłoszonych owadów. Specjalizacja dzięciołów w poszukiwaniu owadów pod korą i w drewnie doprowadziła do trudności w poruszaniu się po ziemi, po której skacze niezgrabnie, nie umie też pełzać głową w dół i nawet schodzenie niżej sprawia mu trudność. Aby dzięcioł mógł skutecznie wykonywać swą bardzo ciężką pracę cieśli, drwala i lekarza musi mieć możliwość silnego i bezpiecznego przyczepienia do powierzchni drzewa. Służą znakomicie do tego celu nogi i ogon. Palce u dzięciołów są skierowane po dwa do przodu i do tyłu, i zakończone silnymi, bardzo ostrymi pazurami, które wbijają się w korę lub drewno jak kleszcze. Na palcach nóg znajdują się „urządzenia” zatrzaskowe umożliwiające odruchowe utrzymanie równowagi po ugięciu stawu skokowego. Dzięki temu dzięcioły mogą bez wysiłku wisieć na pniu drzewa podparte sterówkami ogona pracując wytrwale.

Cdn.

Autor: Andrzej Patorski

PS Nadchodzi zima. Pamiętajmy o ptakach w tym trudnym dla nich czasie.

2011-10-27