Cieśle i lekarze III

Kończę przydługi cykl o dzięciołach. Mam jednak nadzieję, że Czytelnicy znaleźli w nim interesujące i nieznane im dotychczas ciekawostki z życia tych bardzo pożytecznych ptaków. Teraz napiszę kilka zdań o poszczególnych gatunkach, przybliżę ich szczególne cechy lub umiejętności oraz jadłospis, jaki im najbardziej odpowiada. Okazuje się bowiem, że nie tylko owadami wydłubanymi z pod kory lub drewna żywią się dzięcioły.

Dzięcioł czarny jest największym dzięciołem europejskim. To duży ptak, wielkości wrony, jakby ubrany w czarny fraczek i czerwoną czapeczkę. Przebywa w dużych kompleksach leśnych. Gdy będąc w lesie usłyszymy terkotanie, podobne do serii z ciężkiego karabinu maszynowego, to bądźmy pewni, że to czarny dzięcioł obstukuje pień drzewa. Uważany jest za najlepszego ptasiego drwala: uderzeniami potężnego dzioba potrafi odłupać ze zdrowej sosny drzazgę długości 15 i szerokości 3 cm. Wali wielkim dziobem w korę i powiększa szczelinę, aby dosięgnąć jakiegoś schowanego tam szkodnika. Odziera chore drzewa z kory, oddzielając ją od pnia, podważając dziobem. Jak płat jest za duży i mu przeszkadza, to go odcina dziobem jak dłutem od zewnętrznej strony, uderzając raz przy razie, aż kora odpadnie. Chętnie odżywia się dużymi larwami owadów żerujących w butwiejącym drewnie, wyszukując je też na ziemi w pniakach po ściętych drzewach, nieraz bardzo głęboko, nie gardzi też znalezionymi przy okazji mrówkami.

Dzięcioł zielony jest bardzo pięknym ptakiem. Grzbiet, barki i skrzydła ma ciemnozielone, na kuprze duża żółtozielona plama, pierś i brzuch szarozielone. Na głowie długa czerwona czapeczka. Podobny do niego, ale nieco mniejszy i mniej strojny jest dzięcioł zielonosiny, u nas bardzo rzadki. Zamieszkują one drzewostany liściaste w parkach, gdzie rosną drzewa o miękkim drewnie jak osiki, topole i wierzby. Często skaczą po ziemi, gdzie znajdują pożywienie. Żywią się chrząszczami, świerszczami, gąsienicami i innymi owadami oraz ich larwami. Wyspecjalizowały się jednak w rozgrzebywaniu mrowisk i wyjadaniu mrówek oraz ich larw, które wyciągają bardzo długim i lepkim językiem. Mrówki stanowią ich główny pokarm. W zimie zjadają też czasami orzechy, żołędzie i bukiew. Bębnią rzadko. Pisklęta dzięcioła zielonego w dziupli odzywają się po każdym pukaniu w drzewo. Ciekawostką jest, że dzięcioł zielony wiosną rani łyko drzew i zlizuje ściekający sok.

Dzięcioły pstre: duży, średni, mały, białogrzbiety i białoszyi z większej odległości mają barwy do siebie dość podobne, bo to mieszanina czarnego, białego i czerwonego. Różnią się wielkością i to znacznie. Największy jest białogrzbiety (nieco większy od szpaka), potem: duży, białoszyi (wielkości szpaka), średni (nieco mniejszy) i mały zwany dzięciołkiem (wielkości wróbla). Żywią się owadami i ich larwami, chętnie zjadają owady z powierzchni pnia i z ziemi, szczególnie mrówki. W okresie braku owadów zjadają nasiona drzew iglastych i liściastych. W wybieraniu nasion świerka i sosny szyszek celuje dzięcioł pstry duży. Robi to w miejscach zwanych „kuźniami”. Są to miejsca, gdzie dzięcioł w przygotowanej szczelinie umieszcza szyszkę i wyłuskuje nasiona, tak samo postępuje z bukwią i orzechami. Pod takim warsztatem możemy znaleźć nawet kilkaset wyskubanych szyszek. Wiele dzięciołów, w tym duży i trójpalczasty, dożywia się regularnie sokami drzew, w tym celu dziurkują korę, by potem spijać wypływającą spadź. Dzięcioł robi dookoła młodego pnia otwory, którymi wycieka sok, chętnie spijany przez ptaki. Wyciekająca spadź przywabia owady, które ptaki wyłapują. Zimą dzięciołowi dużemu towarzyszy często liczny orszak sikor, pełzaczy i mysikrólików, które korzystają z odkrytych owadów. Podstawowe pożywienie dzięcioła dużego to owady i nasiona, ale niekiedy plądruje gniazda dziuplaków i rozbija skrzynki lęgowe, by porwać małe pisklęta. Dzięcioły pstre chętnie bębnią, a szczególnie duży - głośno i długo, mały cicho ale wytrwale, tak szybko że odgłos przypomina mruczenie.

Wspomnę też o dzięciole trójpalczastym. Ma tylko trzy palce u nóg: dwa do przodu, a jeden do tyłu. Występuje nielicznie w górach. Podobny do pstrych, nieco ciemniejszy bez czerwonej czapeczki.

Krętogłów to taki pozornie „przyszywany” dzięcioł. Choć pozornie bardzo się różni, to ma wiele cech wspólnych. Na przykład dwa palce skierowane do przodu i dwa do tyłu oraz długi, lepki język. Swą śmieszną nazwę krętogłów zawdzięcza swojemu zachowaniu w razie zagrożenia. Ptak przybiera różne groźne pozy: stroszy pióra, wyciąga w górę szyję, przewraca oczami, a czasem nawet złowieszczo syczy, co kojarzy się z zachowaniem agresywnego węża. Co ciekawsze, że długie brunatne paski oczne na beżowej głowie przypominają ubarwienie zarówno żmii, jak i podobnie straszącego gniewosza. Tego ptaka łatwiej usłyszeć, bo odzywa się jękliwie „giee, gjee, gjee”, niż zobaczyć. Porusza się dyskretnie, a imitujące korę upierzenie maskuje go równie dobrze na drzewie jak i na ziemi, gdzie często żeruje, łowiąc głównie mrówki swym długim lepkim językiem. Gniazduje w opuszczonych dziuplach, budkach, norach i innych zakamarkach.

Autor: Andrzej Patorski

2011-11-10