Kopacze i podrzucacze

Tym odcinkiem ciągnę tematykę związaną z budową ptasich gniazd, ich charakterystycznych cech i ciekawostek związanych z ptakami.

Dzisiejszy odcinek poświęcę grupie ptaków które budują swoje gniazda pod ziemią jak: zimorodek, żołna i jaskółka brzegówka. Gniazda tych ptaków umieszczone są w norach wykopanych w stromych brzegach lub stokach zbudowanych z miękkich piasków gliniastych lub lessu.

Najpopularniejszym przedstawicielem tych kopaczy jest najmniejsza z jaskółek - brzegówka. Jest koloru brązowo szarego z białym brzuszkiem. Spotkać je można na terenie całego kraju, tam gdzie znajdują się wysokie urwiste brzegi rzek lub strome skarpy w kopalniach gliny lub piasku. Gniazdo brzegówek jest ulokowane w norze wygrzebanej pazurkami i dziobem w ścianie urwiska od 1 do 2 m głębokości, zakończonej niewielką komorą lęgową. Gniazdują koloniami i to czasami bardzo licznymi. Stok jest tak podziurawiony, że wygląda jak przysłowiowy durszlak.

Kolejnym kopaczem, o którym już pisałem, jest zimorodek. Nie jest tak liczny, ale przy odrobinie szczęścia można go zobaczyć w czasie wiosennych przelotów, nad potokami lub rzekami o stromych brzegach, jak poluje na małe rybki lub owady. Norkę głębokości do 1 m kopie w miejscu bardzo dobrze ukrytym, pod nawisem darni lub zwisających korzeni. Zimorodek często wykorzystuje jedną norkę wielokrotnie.

Innym ale rzadko spotykanym przedstawicielem tej grupy jest żołna. Tego barwnego ptaka wielkości kosa w naszym terenie można zobaczyć tylko w czasie przelotów. Natomiast w czasie pobytu w Busku, Pińczowie lub Przemyślu można je obserwować w czasie wycieczek w miejscach ich gniazdowania. Żołny kopią norki głębokie od 60 cm do 2 m w stromych wysokich urwistych brzegach, w pobliżu otwartych przestrzeni.

Oprócz tych wymienionych gniazdują też pod ziemią i inne ptaki. Nie kopią one jednak nor,  tylko wykorzystują już gotowe, porzucone przez lisy, borsuki czy dzikie króliki. Są to: piękna kolorowa kaczka ohar, która występuje w rejonie Zatoki Gdańskiej, tracz nurogęś i tracz grubodziób gniazdujące na Mazurach.

Na zakończenie myślę że warto wspomnieć o popularnej kukułce, ptaku który nie buduje gniazd i nie wychowuje swoich młodych. Samica kukułki składa jaja pojedynczo w gniazdach drobnych ptaków owadożernych, najczęściej pliszki siwej, śiwergotka, trzcinniczka, rokitniczki i łozówki. Jaja kukułki znajdowano w gniazdach ponad 100 gatunków ptaków z tego około 20 stałych, jednakże większość z nich wysiaduje te podrzucone jaja bardzo rzadko.

Jaja kukułki są nieproporcjonalnie małe do wielkości ptaka i są wielkością zbliżone do jaj gospodarzy. Ubarwienie jaj podrzucanych przez kukułkę jest bardzo różne, przeważnie podobne do tych już będących w gnieździe. Przybrani rodzice zazwyczaj nie dostrzegają zmiany i pilnie wysiadują jajo, a później tak samo wytrwale karmią pisklę. Kukułka nie może dowolnie zmieniać ubarwienia jaj, znosi zawsze takie same i podrzuca je do gniazd jednego gatunku. Kolejną ciekawostką jest to, że pisklęta kukułki wykluwają się nieco wcześniej niż pisklęta gospodarzy i w przeciągu pierwszych trzech dni wyrzucają wszystkie inne jaja lub pisklęta. Pisklę kukułki pozostaje samo i korzysta z obfitego zaopatrzenia pierwotnie przeznaczonego dla całej gromadki.

Autor: Andrzej Patorski

2012-04-05