Klejone i murowane

Budowa gniazd, choć objawia się ze zmiennym nasileniem, należy do instynktownych czynności różnych zwierząt. Instynkt ten u ptaków jest bardzo mocno zróżnicowany. Jedne nie budują w ogóle gniazd, inne wygrzebują tylko mały dołek, a jeszcze inne budują mniej lub bardziej skomplikowane, skromne lub luksusowe „lokale” do wylęgu i wychowania młodych.

Bardzo oryginalne gniazdo, a właściwie gniazdko buduje klecho, jeden z kilku gatunków jerzyków. Do założenia gniazda klecho wybiera na wysokim drzewie poziomą gałąź średnicy około 2 cm. Miejsce nie jest niczym szczególnym, natomiast proporcje wielkości ptaka, jaja i gniazda są nie spotykane u innych ptaków. Gniazda klecho przypominają gniazda salangan, innych jerzyków, czarki przyklejanej do ścian skalnych, jest jednak dużo mniejsze. Ścianki tego gniazdka są bardzo cienkie, niczym pergamin. Tworzą je drobne piórka, kawałki porostów oraz drobne skrawki kory, spojone śliną tego ptaka. Gniazdko jest tak małe i płytkie, że może pomieścić tylko jedno jajo, a ptak nie może na nim usiąść. Siedzi więc na gałęzi, a tylko brzuchem przykrywa gniazdko i znajdujące się w nim jajo.

Wspominałem kiedyś o kunsztownym gniazdkach budowanych przez naszego remiza. Ta konstrukcja, prawie doskonała, jest bardziej ulepszona przez remizy południowo - afrykańskie. Rura wejściowa do gniazda u tych ptaków jest podobnego kształtu, ale kiedy ptak opuszcza gniazdo, to zawsze starannie zamyka wejście przez zaciśnięcie dziobem jej górnej i dolnej krawędzi.

Zabezpieczanie jaj w gniazdach stosują też i inne ptaki. Takie postępowanie ma miejsce przeważnie tylko wtedy, gdy ptaki opuszczają gniazda dobrowolnie. Spłoszone zwykle tego nie robią. Puchem starannie przykrywają swoje jaja kaczki i nury, częściami roślin perkozy i zauszniki. Przykrywanie jaj zdarza się też u ptaków gniazdujących w rożnego rodzaju zakamarkach jak sikorki i kawki.

Zupełnie inaczej, choć prawdopodobnie skutecznie chroni swoje lęgi kaczka edredon, która przy opuszczaniu gniazda opryskuje je wodnistym kałem, który odstrasza rabusiów.

Gniazdo ptasie zwykle kojarzy się nam z mniej lub bardziej miękkim posłaniem. Okazuje się, że ptaki stosują też twarde „wyściółki”. Wyłożenie gniazd kamykami stosują ptaki gnieżdżące się na urwiskach skalnych wysp morskich. Dwa nasze rodzime gatunki: sieweczka rzeczna i morska umieszczają w gniazdach kamyki i skorupki ślimaków, mimo że obok gniazd znajdują się inne materiały.

Innym zjawiskiem, jakie mnie bardzo zafrapowało są „budowle kamienne” wznoszone przez ptaki. Niektóre afrykańskie białorzytki i skowronki stepowe budują z małych kamieni wały chroniące gniazdo przed porwaniem przez wiatr i zabezpieczają w znacznym stopniu przed zasypaniem piaskiem. Ptaki zbierają kamyki w najbliższym otoczeniu gniazda. Spotkałem opisy wałów ochronnych białorzytki w południowej Hiszpanii o długości do 22 cm, wysokości 6 do 7 cm, które zawierały od 150 do 280 kamieni w wale i do 80 kamyków na przedpolu.

Szereg gatunków ptaków gnieżdżących się na ziemi lub tuż nad nią, stosuje chytre sztuczki symulowania kalectwa. Ptaki udają uszkodzenia skrzydeł lub okaleczenia nogi. Takie sztuczki stosują kaczki, kuraki, siewki, żurawie czy sowy błotne.

Wszystkie te zachowania mają na celu ochronę i przetrwanie gatunku.

Autor: Andrzej Patorski

PS Zima coraz bliżej, apeluję o dokarmianie ptaków.

2011-12-08