Umizgi czy wyrachowanie

Niecierpliwie oczekujemy na ocieplenie, kiedy wreszcie powrócą ptaki, które zimowały daleko w bardziej sprzyjają­cych okolicznościach. Przecież to są najlepsi zwiastuni nadchodzącej wiosny. Będziemy mogli znów podglądać naszych skrzydlatych przyjaciół przy zalotach, jak się krzątają przy przy­gotowaniu gniazd i wychowują pisklęta.

Po przylotach samce zaczynają zajmować dla swojej rodziny nowe terytoria. Bardzo często są to te same, sprawdzone tereny w poprzednich la­tach. Praktyki te stosują przeważnie gniazdowniki, którym wykucie dziupli czy zbudowanie porządnego gniazda zajmuje dużo czasu i wymaga ogromnego wysiłku. Zagniazdowniki natomiast szukają miejsc osłoniętych, ukrytych w rosnącej roślinności.

Poszukiwanie i dobór partne­rów to u ptaków bardzo złożona procedura. Ptaki z pierwszej wy­mienionej grupy zajmują teryto­ria i czekają na samice. Niektóre zaczynają nawet budować za­czątki gniazd. Samica je ocenia i ona decyduje czy ten kandydat na ojca jej dzieci jest tego godzien i na tyle zdolny, że zbudują wła­ściwe gniazdko. Samce te zdecydowanie bronią swoich wybra­nych terenów i głośno o tym po­wiadamiają konkurentów z własnego gatunku. Kiedy samicz­ka zaakceptuje wybrany teren i partnera wtedy dopiero zaczy­nają wspólnie budować lub wykańczać zaczęte gniazdko.

U wielu zagniazdowników dobór partnerów odbywa się w swoistej „licytacji” w zbiorowych popisach na tokowiskach. Szczególnie podziwiane są przez myśliwych toki głuszców i cietrzewi, kiedy wczesnym wiosennym świtem można zoba­czyć niezwykle zaloty. Niestety takie widoki są już unikatowe. Ptaki te to mieszkańcy dużych, spokojnych i nieuczęszczanych przez ludzi połaci leśnych, których już jest coraz mniej.

Niezwykle widowiskowe są toki batalionów zwanych też bojownikami. To niepozornie wyglądające w ciągu lata ptaki, których samce w czasie toków „przywdziewają” przepiękne szaty godowe. Ornitolodzy utrzymują, że nie ma dwóch iden­tycznie ubarwionych batalionów. Bataliony to ptaki wielkości nieco większej od kosa, o długich nogach i - jak wszystkie pta­ki żyjące na podmokłych łąkach - długim dziobie. Upierzenie brązowo - płowe układające się w kształt łusek, brzuch popiela­ty. Samcom w czasie toków na przedniej stronie głowy wyra­stają skórne brodawki, a na szyi i tylnej części głowy pióra tworzące jak gdyby wielkie uszy i ozdobną kryzę. Barwa tych pór jest u każdego bataliona inna, od ciemnogranatowej, przez brązowe i szare, aż do czysto białej, lub jest to mieszanina różnych barw. Bataliony zamieszkują tereny gdzie są rozległe, niedostępne bagna. Obecnie spotkać je można już tylko na terenach nad Nidą i Narwią.

Wybór partnerów odbywa się na zbiorowych tokowiskach i o ich szansach decyduje miejsce w hierarchii, bojowość i wspaniałość szaty godowej. Samce przystępują do rywalizacji, zbierając się na otwartych łączkach i parami strosząc swoje piękne pióra, pokazują swoja krasę i walczą o względy partnerek. Samice, po wybraniu partnera i sparzeniu, same troszczą się o potomstwo.

Przytoczyłem przykłady bar­dzo widowiskowych toków, całego ceremoniału związanego ze znalezieniem najlepszego partnera, który jednak ma znaczenie tylko w tej fazie. Później cały trud opieki nad jakami i potomstwem spada na samice. One muszą zbudować gniazda, wysiedzieć młode i po­tem się nimi opiekować i nauczyć trudnej sztuki przetrwania.

Autor: Andrzej Patorski

2012-03-08