Historia Wrzosowej

Pierwsze zapisy o miejscowości Wrzosowa pojawiają się w kronikach Jana Długosza. Najstarsza wiadomość potwierdzająca istnienie Wrzosowej jako wsi szlacheckiej pochodzi z 1470 roku. Wówczas właścicielem osady był Jan Trepka.
W 1581 roku znajdowała się w posiadaniu dwóch rodzin szlacheckich. We wsi czynna była wówczas huta szkła.
W XVIII wieku część Wrzosowej posiadał Antoni Otfinowski, posesor wójtostwa z Wyczerp a właścicielem folwarku był Dominik Błeszyński, komornik graniczny powiatu lelowskiego. Według Lustracji z 1789 roku w miejscowości znajdowały się 44 domy (dwór, browar, karczma).
Na początku XIX wieku dziedzicem dóbr Wrzosowa był Antoni Błeszyński – sędzia powiatu częstochowskiego. Od połowy XIX wieku postępował stopniowy rozwój wsi, a w 1899 roku warszawski przemysłowiec Aleksander Ewast założył tu cementownię „Wrzosowa” zatrudniająca 190 robotników. W czasie I wojny światowej dyrektorem zakładu był Józef Rutkowski - działacz niepodległościowy. Surowcem był kamień wapienny pozyskiwany z wzgórza wrzosowskiego, zaliczanego do najwyższych w tej okolicy. Ma ono 316 m n.p.m. Dostarcza ono także ciekawych skamieniałości małż i amonitów z okresu jurajskiego, znajdujących się w licznych muzeach geologicznych. Położenie miejscowości na wzniesieniu powoduje, że zabudowa ma ciekawą, kaskadową formę.
We wsi zlokalizowano siedzibę gminy, należącej do powiatu częstochowskiego. Wrzosowa w tym czasie składała się ze wsi Wrzosowa, osady fabrycznej Wrzosowa i przysiółka Wrzosowiak. W 1900 roku we Wrzosowej były już 74 budynki mieszkalne w których mieszkały 1043 osoby. Ogólna powierzchnia gruntów wynosiła 1524 morgi, z czego na folwark przypadały 883 morgi. W 1933 roku były 152 domy i 1191 mieszkańców, obszar wsi wynosił 696 ha, z czego na folwark przypadało 334 ha. Wieś Wrzosowa do 1931 roku była siedzibą gminy Huta Stara, a do 1954 siedzibą gminy Wrzosowa.
W latach 1928 - 1929 zbudowano piętrowy budynek siedmioklasowej Szkoły Podstawowej. W roku szkolnym 1938 – 1939 uczęszczało do niej 215 uczniów. W 1939 roku znaczną część Gminy Wrzosowa włączono do III Rzeszy, wieś znalazła się w nowo utworzonym powiecie Blachownia, wchodzącym w skład rejencji opolskiej. Z gminy wysiedlono 45 osób uznanych za niebezpiecznych dla III Rzeszy. Po II wojnie światowej Wrzosowa pozostała siedzibą władz gminnych a następnie Gromadzkiej Rady Narodowej. W czasie reformy administracyjnej państwa Wrzosowa została włączona do Gminy Poczesna.
Po II wojnie światowej Wrzosowa pozostała siedzibą władz gminnych a następnie Gromadzkiej Rady Narodowej.

Gmina Wrzosowa – dawna gmina wiejska, istniejąca w latach 1931 - 1954. Siedzibą władz gminy była Wrzosowa. Gminę Wrzosowa utworzono 9 września 1931 roku w powiecie częstochowskim w województwie kieleckim w związku z przemianowaniem gminy Huta Stara na gminę Wrzosowa. Po wojnie gmina przejściowo zachowała przynależność administracyjną, lecz już 6 lipca 1950 roku została wraz z całym powiatem częstochowskim przyłączona do województwa katowickiego (od 9 marca 1953 pod nazwą województwo stalinogrodzkie). 1 lipca 1952 roku część obszaru gminy Wrzosowa (gromadę Błeszno oraz część gromady Brzeziny Małe obejmującą osiedle Bór i przysiółek Wypalanki) przyłączono do Częstochowy. Według stanu z 1 lipca 1952 roku gmina Wrzosowa składała się z 7 gromad: Brzeziny Małe, Brzeziny Wielkie, Brzeziny Wielkie Kolonia, Huta Stara A, Huta Stara B, Nowa Wieś i Wrzosowa. Jednostka została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin. Po reaktywowaniu gmin z dniem 1 stycznia 1973 roku gminy Wrzosowa nie przywrócono, a jej dawny obszar wszedł głównie w skład gminy Poczesna oraz Częstochowy.

Osoby związane z miejscowością Wrzosowa:
Wacław Wrzesiński urodził się 29 kwietnia 1890 roku w Łoszach koło Sochaczewa. Po ukończeniu Seminarium Nauczycielskiego, jako nauczyciel matematyki rozpoczął pracę 1913 roku we wsi Kamień w powiecie gostynińskim. W latach 1914 - 1915 pracował w Szkole Podstawowej w Wyszkowie, w powiecie pułtuskim. W następnych latach pracował najprawdopodobniej na terenach dzisiejszej Ukrainy. Od 1927 roku pracował w Powszechnej Szkole Podstawowej we Wrzosowej. W latach 1927/28, 1928/29 pełnił funkcję kierownika szkoły. Ożenił się z Zofią Torbus, wdową wychowującą córkę Halinę zamieszkałą w Korwinowie. Małżeństwo dochowało się córki Mirosławy. W 1939 roku, w sierpniu jako podporucznik rezerwy Wojska Polskiego został powołany do służby wojskowej. W bliżej nie znanych okolicznościach dostał się do niewoli sowieckiej. Zamordowany został na Ukrainie po 5 marca 1940 roku. Jego nazwisko znajduje się na liście dotychczas nieodnalezionych jeńców więzionych przez NKWD. Miejsce mordu i pochówku jest nieznane. Znajduje się na liście obywateli polskich zamordowanych na Ukrainie pod pozycją 451. W 1998 roku z inicjatywy Stowarzyszenia Rodzina Katyńska w Częstochowie oraz ówczesnego Wojewody częstochowskiego Pana Szymona Giżyńskiego a także inicjatywy społecznej, ufundowano 23 tablice upamiętniające męczeńską śmierć nauczycieli z regionu częstochowskiego zamordowanych w Katyniu. W grudniu 1998 roku wojewoda częstochowski przekazał tablice środowiskom oświatowym. Los tych tablic był różny. Większość znalazła swoje honorowe miejsce w placówkach oświatowych zaraz po przekazaniu, niektóre tablice doczekały się wmurowania w nieco późniejszym czasie ale były i takie, które nie zostały wmurowane. Taki los spotkał tablicę upamiętniająca męczeńską śmierć podporucznika rezerwy WP Wacława Wrzesińskiego.

Józef Rutkowski urodził się 3 stycznia 1872 r. we wsi Kroczów, powiatu iłżeckiego. Z powodu trudnych warunków materialnych pracował w Łodzi, a później w Zgierzu, w farbiarniach i wykańczalniach jako „podmajstrzy”. Od października 1895 do marca 1899 studiował w Zurichu na wydziale chemicznym. Potem objął stanowisko dyrektora w fabryce cementu „Portland Cementu” we Wrzosowej, które pełnił do roku 1935. Był członkiem PPS, POW, działaczem niepodległościowym oraz założycielem Ochotniczej Straży Pożarnej we Wrzosowej. Działał w Sejmiku Samorządowym w Częstochowie. Wygłaszał odczyty na tematy społeczne i przyrodnicze dla robotników i inteligencji. Józef Rutkowski zmarł w 1951 roku w wieku 79 lat i został pochowany na cmentarzu Kule w Częstochowie. Z dokumentów, ale też z rozmów z rodziną i mieszkańcami Wrzosowej, wyłania się postać człowieka oddanego sprawom społecznym i narodowym. Mimo swej pozycji dyrektora fabryki, Józef Rutkowski szanował prostych, zwykłych ludzi oraz ich ciężką pracę. „(...) Wśród tych warunków, ja osobiście przebywając między Wami – pisał – przejąłem się wielkim dla Was szacunkiem i uznaniem, los Wasz żywo mnie obchodził, a w codziennych rozmyślaniach moich zawsze prosiłem Boga, by dał mi siły i rozum dla utrzymania w ruchu wrzosowskiej przemysłowej placówki(...)”

Ireneusz Cuglewski – wieloletni działacz kultury, kombatant, radny, redaktor „Spoiwa”, autor książki „Z ciemności śmierci do blasku życia”. Urodził się w 1925 roku w Kamienicy Polskiej, tam się wychował i kształcił. W czasach II wojny światowej, w 1939 roku został ranny, był świadkiem egzekucji w Romanowie, aż w końcu został wywieziony na roboty do Niemiec. Ireneusz Cuglewski był uczestnikiem walk wyzwoleńczych w 1945 roku, kiedy nastał dzień zwycięstwa 8 maja roku 1945, w Dreźnie z wielkim wzruszeniem dotykał polskiej flagi. Po wojnie rozpoczął pracę zawodową w Kopalni Rud Żelaza „Osiny”. Do Wrzosowej sprowadził się w 1951 roku. Był wieloletnim radnym: powiatowym i wojewódzkim. Od roku 1951 z wielkim zaangażowaniem oddał się pracy społecznej z młodzieżą we Wrzosowej. Wiele lat pełnił funkcję sekretarza Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych.

Stanisław Nietresta - pochodził z Wileńszczyzny, gdzie mieszkali jego rodzice. Po zakończeniu działań wojennych przeprowadził się na stałe do Wrzosowej, wraz z rodziną, żoną Stanisławą, synami Krystianem i Stasiem, córkami Marysią i Jadwigą. W 1945 roku Kuratorium Oświaty w Częstochowie powierzyło mu kierownictwo szkoły we Wrzosowej, gdyż miał doświadczenie nauczycielskie z okresu przedwojennego. Zamieszkał w budynku szkoły podstawowej aż do 1962 roku. Działał na polu oświaty i kultury, zorganizował wiele akcji, które służyły szkole i środowisku. Pod jego kierownictwem zostały wystawione po wojnie pierwsze jasełka. Zostały również zorganizowane pierwsze kolonie nad Morze Bałtyckie, a także uruchomione dożywianie dzieci w szkole. Stanisław Nietresta był kierownikiem szkoły do 1957 roku.

Włodzimierz Tomczyński - niewiele jest informacji na temat tej postaci w źródłach historycznych. Wiadome jest, że Włodzimierz Tomczyński, zanim został kierownikiem Szkoły Powszechnej we Wrzosowej pracował w latach 1906/1907 jako nauczyciel w Szkole Podstawowej nr 1 w Wieprzu. W 1918 roku na terenie osiedla robotniczego przy fabryce cementu „Portland-Cement Wrzosowa” powołano 4-oddziałową szkołę powszechną. Jej pierwszym kierownikiem został właśnie Włodzimierz Tomczyński i funkcję tę sprawował do 1925 roku. W latach 1930 - 1934 oraz 1935 - 1939 pełnił funkcję kierownika Powszechnej Szkoły Podstawowej we Wrzosowej. Ze wspomnień mieszkańców Wrzosowej wynika, że zginął w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. Jego nazwisko widnieje na pamiątkowym obelisku w centrum Wrzosowej.

Historia parafii.
Pod względem organizacji kościelnej Wrzosowa do 1917 roku należała do częstochowskiej parafii Św. Zygmunta, następnie Św. Rodziny i Św. Józefa.
6 listopada 1937 roku biskup Częstochowy Teodor Kubina utworzył ekspozyturę ze wsi Wrzosowa i Słowik należących dotychczas do parafii św. Józefa oraz wsi i dworu Huta Stara B przyporządkowanej parafii pw. Św. Antoniego. Utworzenie tej pierwszej placówki duszpasterskiej odegrało doniosłą rolę w życiu parafian z Wrzosowej, Słowika, Huty Starej oraz okoliczny miejscowości. Brak kościoła spowodował, że nabożeństwa początkowo odbywały się w: remizie strażackiej, mieszkaniu księdza, w domu przy ulicy Długiej nr 19. Mieszkańcy nowo utworzonej parafii musieli czekać aż 7 lat, do momentu w którym stanął drewniany kościół, wybudowany staraniem ks. Walentego Matuszka. Otóż w 1945 roku na placu przy plebanii, został zbudowany prowizoryczny, drewniany kościół, który pełnił rolę świątyni parafialnej do 1978 roku, po czym został rozebrany. Msze św. przestały być wtedy odprawiane w domu mieszkalnym ekspozyta czy remizie strażackiej. Dla upamiętnienia miejsca pierwszego kościoła postawiono na placu krzyż i figurę Matki Bożej.

30.12.1958 roku powstała parafia pw. Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa. Dopiero w 1972 roku staraniem ks. Stanisława Poroszewskiego, parafia otrzymała zezwolenie biskupa częstochowskiego Stefana Bareły na budowę kościoła murowanego którego projekt przygotował architekt Stanisław Kwaśniewicz z Katowic.
Prace budowlane rozpoczęte w 1974 roku, cztery lata później ukończył już nowy proboszcz parafii ks. Józef Moch i 15 października 1978 roku poświęcił ją bp. Stefan Bareła. W kolejnych latach nad pracami wykończeniowymi i wyposażeniem kościoła czuwali ks. proboszcz Stefan Mizera oraz obecny ks. proboszcz Piotr Łysikowski, dzięki któremu 9 listopada 2002 roku doszło do uroczystej konsekracji Kościoła dokonanej przez Arcybiskupa Częstochowskiego Stanisława Nowaka.

Historia szkolnictwa.
Nie zachowały się dokumenty opisujące powstanie szkoły. Relacje świadków są niejednoznaczne i określają rozpoczęcie pracy szkoły we Wrzosowej między rokiem 1927 a 1932. Wiadomo, że 11 listopada z okazji Święta Orła Białego odsłonięto w szkole tablicę upamiętniającą ofiary I wojny światowej. Tablica ta została zniszczona w czasie II wojny światowej, podobnie jak cały obiekt szkolny. Pracę po II wojnie światowej szkoła wznowiła 12.02.1945 roku. Naukę po wojnie rozpoczęło 365 uczniów. Przed II wojną światową dyrektorem szkoły we Wrzosowej był Wacław Wrzesiński. Zmobilizowany w sierpniu 1939 roku, dostał się następnie do niewoli sowieckiej. Jego nazwisko znajduje się na tzw. „ukraińskiej liście katyńskiej”.

Zespół Szkół we Wrzosowej znajduje się przy ul. Szkolnej 4. W wyniku reformy oświaty w 1999 roku szkoła podstawowa został przekształcona w Zespół Szkół Gminnych w skład którego wchodziła szkoła podstawowa i gimnazjum. W 2001 roku nastąpiło rozdzielenie szkół jako samodzielne jednostki oświatowe - Szkołę Podstawową im. Mikołaja Kopernika i gimnazjum. W 2003 roku gimnazjum nadano imię patrona Jana Kochanowskiego oraz ufundowano sztandar. W 2005 roku gimnazjum uzyskało certyfikat „Szkoły z klasą”. Szkoła posiada także certyfikat „Szkoły bez przemocy” oraz „Szkoły z widokiem” (kampania Radia BIS). Gimnazjum dysponuje 5 pracowniami przedmiotowymi, pracownią komputerową, salą gimnastyczną z zapleczem, biblioteką, świetlicą oraz stołówką. W szkole działają koła i organizacje uczniowskie: Samorząd Uczniowski, Liga Ochrony Przyrody, Polski Czerwony Krzyż, Klub Miłośników Astronomii, Szkolny Klub Europejski, Zespół Wokalno - Muzyczny, Koło Taneczne, Koło Kolekcjonerskie, Koło Plastyczne, Koło Kolekcjonerskie. Wielu uczniów należy do Zespołu Folklorystycznego „Wrzosowianie”. W marcu 2008 roku na podstawie Uchwały Rady Gminy Poczesna ponownie połączono szkoły tworząc Zespół Szkół we Wrzosowej. Obecna atmosfera szkoły  dzięki serdeczności, energii i zaangażowania nauczycieli wpływa efektywnie na pracę uczniów.

Muzeum historyczne w szkole - pracownia historyczna działająca w Zespole Szkół we Wrzosowej jest miejscem szczególnym. Organizowane są tu wystawy, spotkania autorskie, prelekcje i debaty. Przylegające do niej Muzeum Historyczne świadczy o wielkim zaangażowaniu uczniów, rodziców i nauczycieli, a także mieszkańców Wrzosowej – przyjaciół Szkoły, którzy systematycznie poszerzają bazę muzeum, przekazując fotografie, znaczki, dokumenty, przedmioty codziennego użytku, pamiątki z ich życia. Szkoła posiada stroje z regionu częstochowskiego i śląskiego oraz wszystkich regionów ościennych. Stroje są opracowane przez etnografów i specjalistów, twórców rękodzieła ludowego. Uczniowie uczestniczą w lekcjach i prelekcjach dotyczących charakterystyki naszego regionu, poznają tańce, przyśpiewki i obyczaje ziemi częstochowskiej. Na terenie szkoły prowadzone są zajęcia przez instruktora tańca ludowego.