Historia Gminy Poczesna

Dzieje gminy sięgają odległych czasów. Najstarsze wzmianki dotyczące Huty Starej, Nierady i Nowej Wsi pochodzą z XVIII wieku. Słowik był wymieniony w dokumencie z roku 1629, a Wrzosowa wspomniana przez Jana Długosza w roku 1470. Poczesna również pojawia się w pismach Długosza, ale pierwsza wzmianka o niej jako wsi Królewskiej pochodzi z roku 1578.

W roku 1606 została w Poczesnej erygowana parafia. Poczesna należała do starostwa olsztyńskiego jako ośrodek jednego z czterech kluczy tego starostwa. Klucz poczeszyński zasilał skarb koronny znacznymi zyskami, było to 37% dochodów całego starostwa. Nic zresztą dziwnego, skoro do klucza należało 12 wsi, 5 folwarków, 4 wójtostwa i Częstochowa. Na skutek uchwały zbiorowej w 1797 roku Poczesna wraz z przyległościami znalazła się w zaborze pruskim.

Okres napoleoński, który wkrótce nastąpił, szczególnie wojny między zaborcami Polski a Francją doprowadził do zmiany granic na ziemiach polskich. Poczesna weszła w skład Księstwa Warszawskiego, a po klęsce Napoleona i po Kongresie Wiedeńskim stała się częścią Królestwa Kongresowego podległego Rosji. Za Królestwa Polskiego gmina Poczesna należała do powiatu częstochowskiego w guberni piotrkowskiej i była siedzibą jednej z pięciu ekonomii rządowych regionu częstochowskiego. W roku 1841 ukazem carskim część Ekonomii Poczeszyńskiej została ofiarowana rosyjskiemu generałowi Sobolewowi. Nie była to mała darowizna, bo ponad 3.000 morgów ziemi.

Gminę zniesiono w 1868 roku, a z jej obszaru utworzono gminy Bargły i Kamienica Polska. Przed 1880 gmina Kamienica Polska wchłonęła gminę Bargły.

Pod koniec XIX wieku czynne już były w Poczesnej i Borku kopalnie rudy żelaza, a w związku z powstaniem Kolei Warszawsko - Wiedeńskiej na początku XX wieku została założona cegielnia w Korwinowie.

Obecna gmina Poczesna jako pełnoprawna jednostka administracji państwowej pojawiła się w 1919 roku po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i weszła w skład powiatu częstochowskiego, województwa kieleckiego. W 1923 roku z gminy Kamienica Polska (wtedy już o obszarze gminy Poczesna sprzed 1868 roku) wyodrębniono nową gminę Poczesna o podobnym zasięgu terytorialnym co gmina Bargły po 1868 roku.

Rok 1939 był tragiczny dla ludności gminy, tak jak dla ogółu narodu. Dekretem Adolfa Hitlera z 8 października 1939 roku teren gminy Poczesna wraz z 12 innymi gminami z powiatu częstochowskiego został wcielony do III Rzeszy. Jedynie niewielka część okolic Wrzosowej pozostała w obrębie Generalnej Guberni. 

Po II wojnie światowej gmina Poczesna weszła w skład powiatu częstochowskiego i województwa kieleckiego, a od 1950 roku województwa katowickiego. W związku z reformą administracyjną kraju od 1 czerwca 1975 roku (w latach 1975 - 1998) Poczesna stała się administracyjnie częścią województwa częstochowskiego, a od 1 stycznia 1999 roku stała się częścią powiatu częstochowskiego, województwa śląskiego.

Osadnictwo w okolicach Częstochowy sięga okresu kultury łużyckiej, kiedy to ponad dwa i pół tysiąca lat temu istniały na tej ziemi skupiska ludzi. W Muzeum Archeologicznym w Częstochowie, w dzielnicy Raków znajdują się liczne okazy charakterystyczne dla tego okresu w dziejach Polski. Na przełomie I i II tysiąclecia obszar Korwinowa, Wrzosowej, Słowika i Nowej Wsi zamieszkiwany był przez słowiańskie plemiona. Z map historycznych wynika, że graniczyli tu z sobą Ślężanie, Wiślanie, Opolanie i Trzebowianie. Siedziby ich są jednak przedmiotem sporu w nauce. U schyłku X wieku terytoria plemienne zostały przyłączone do państwa Mieszka I.

Począwszy od X do pierwszej połowy XII wieku w wyniku częstych wojen prowadzonych przez władców Polski tereny te cierpiały podczas najazdów niemieckich i czeskich. W okresie rozbicia dzielnicowego omawiany obszar znalazł się na terenie dzielnicy senioralnej (ziemia krakowska), a w 1320 roku wszedł w skład Królestwa Polskiego Władysława Łokietka.

Sprowadzenie zakonu paulinów na Jasną Górę i przekazanie Cudownego Obrazu przez Władysława Opolczyka zakonowi w 1382 roku rozpoczęło przełomowy okres w dziejach Częstochowy i jej okolic. Wieści o cudach Matki Boskiej Częstochowskiej ściągały wielu pielgrzymów. Niektórzy zostawali tutaj na stałe przyczyniając się do rozwoju miasta, jak też okolicznych wsi.

Historia kopalnictwa rud żelaza na naszym terenie.

W XIV wieku w rejonie Częstochowy istniało 10 kuźnic, w których przetapiano rudy żelaza wydobyte z okolicznych „rudokopów”. Kuźnice podobne były do młyna z kołem wodnym, ponieważ siły wody używano do poruszania mechanizmów. Są liczne ślady w dawnych archiwach królewskich, dotyczących nadawania przywilejów na zakładanie rudnic, czyli rudokopów żelaznych, pieców i kuźnic. W naszej okolicy można zaobserwować wiele wybrzuszeń terenu, które są pozostałościami po kopalniach. Rozwój przemysłu żelaznego przyczynił się do degradacji lasów w zastraszającym tempie, stało się to argumentem szlachty w walce z kuźnikami. Nie chodziło tutaj szlachcie o ochronę środowiska tylko o przejęcie kuźnic w ręce szlacheckie. Proces ten wspierają przywileje królewskie, bo starosta krzepicki Mikołaj Wolski w 1578 roku otrzymał od króla Zygmunta III Wazy przywilej pozwalający na wykup wszystkich kuźnic na terenie jego starostwa, a od 1588 roku wprowadził to w życie.

Wiek XVII był tragicznym okresem w dziejach Rzeczpospolitej, nie pozostało wiele dokumentów z działalności gospodarczej na naszym terenie. Liczne wojny przyczyniły się do upadku górnictwa polskiego. Na długi czas górnictwo w naszym rejonie zamarło, by ożywić się pod koniec XVIII wieku. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku nastąpił wyraźny rozwój górnictwa rud żelaza w rejonie Częstochowy.

W latach 1934 - 1939 z czynnych kopalń uzyskiwano ponad 80% krajowej produkcji rud, zaś wielkość rocznego wydobycia dochodziła do jednego miliona ton. Na koniec lat sześćdziesiątych uznano jednak, że kopalnie w rejonach są nieopłacalne i zaprzestano wydobycie. Po 70 latach zdecydowano o konieczności zamknięcia kopalnictwa rud żelaza w Polsce.

Głównym czynnikiem zmiany struktury ludności był przemysł wydobywczy (kopalnie rudy żelaza) i metalurgiczny (Huta „Częstochowa” – dawniej im. B.Bieruta). Powstały wówczas osiedla robotnicze, w Hucie Starej B i Nowej Wsi, gdzie mieszkali pracownicy zatrudnieni w pobliskich kopalniach rud żelaza. Na terenie gminy Poczesna istniała kopalnia w Nowej Wsi, nazywała się ona „Tadeusz II”. Kopalnia otwarta została 1.11.1953 roku. Złoże było udostępnione szybem. Po zakończeniu eksploatacji kopalnia została zlikwidowana. Była jedną z największych i najnowocześniejszych kopalń rud żelaza po 1945 roku.

Historia związana z Kopcem Marszałka Józefa Piłsudskiego.

W 1934 roku Związek Legionów Polskich zaproponował inicjatywę usypania kopca w Krakowie, który byłby pomnikiem walki Polaków o niepodległość.  Było to w dwudziestą rocznicę wymarszu z Krakowa I Kompanii Kadrowej Legionów. Po śmierci Marszałka Józefa Piłsudskiego (12 maja 1935) postanowiono nazwać budowany kopiec Jego imieniem (Kopiec Józefa Piłsudskiego).  Pogrzeb Józefa Piłsudskiego stał się wielką manifestacją narodową. Ogłoszona została żałoba. O wydarzeniach, które miały miejsce w gminie Wrzosowa  po śmierci Marszałka pisano w dzienniku „Goniec Częstochowski”  w nr 121 z dnia 25.05.1935:

„W gminie Wrzosowa następnego dnia po zgonie Marszałka Piłsudskiego Straż Pożarna i inne organizacje odbyły żałobne zbiórki, podczas których odczytywano Orędzie Prezydenta Rzeczypospolitej i minutą ciszy oddawano hołd zmarłemu. W lokalu sekretarza gminy Wrzosowa Małasiewicza na tle barw narodowych i godła państwowego umieszczono okryty kirem portret Marszałka Piłsudskiego. Warty honorowe przed tym portretem trzymali kolejno: posterunkowi Policji Państwowej, wójt z sekretarzem gminy, rezerwiści i strażacy z Wrzosowej i Brzezin Małych. Kondolencje od miejscowego społeczeństwa przyjmował wójt gminy Stanisław Ocipiński. Z inicjatywy zarządu Gminy zbierano tez dobrowolne składki na budowę Kopca Marszałka Piłsudskiego w Krakowie. W dniu 16 maja na nadzwyczajnym żałobnym posiedzeniu Rady Gminnej zebrali się przedstawiciele nauczycielstwa, Policji Państwowej, organizacji społecznych i sołtysi z terenu całej gminy. Wójt Stanisław Ocipiński odczytał zebranym Orędzie Prezydenta RP, po czym poprzez powstanie i minutowe milczenie uczczono pamięć zmarłego Marszałka. Wszyscy obecni złożyli ślubowanie „na wierność ideologii Marszałka” oraz postanowili wysłać depeszę kondolencyjną do Prezydenta Rzeczypospolitej prof. Ignacego Mościckiego i przeznaczyć na fundusz budowy Kopca Piłsudskiego kwotę 50 złotych. W dniu pogrzebu Marszałka w Krakowie sekretarz gminy we Wrzosowej i kierownik szkoły w Hucie Starej udostępnili ludności swoje odbiorniki radiowe, by ta mogła słuchać, jak odbywał się ten bolesny i smutny akt pogrzebu”. 

Składki i ziemię z terenu gminy zawieźli do Krakowa mieszkańcy Nowej Wsi – Leon i Władysława Chwist.