Pałac i park w Korwinowie


Z Korwinowem nieodłącznie kojarzą się zachowane historyczne budynki, które były związane z Zakładem Ceramicznym „Korwinów”, działającym w ubiegłym wieku. Były to:

Widok ogólny, foto z drona

1. Cegielnia jako obiekty produkcyjne, z których pozostał komin, hale i biurowiec - aktualnie prosperuje tam Przedsiębiorstwo Specjalistyczne bocar Sp. z o.o.

   
Wjazd i hale produkcyjne firmy Bocar

2. Dwa budynki przy ulicy Okólnej pod numerami 12 i 14 - aktualnie mieści się tam świetlica wiejska oraz mieszkania komunalne.

   
Budynki nr 12 i 14

3. Duży, wielopiętrowy budynek mieszkalny zwany potocznie „pałacem” na terenie parku przy ulicy Ceramicznej 2. Działka, na której stoją obiekty murowane po pałacu i park zajmuje obszar 2 hektarów, o zarysie trójkąta na zbiegu obecnych ulic Okólnej i Ceramicznej.

   
Pałac, widok od ulicy Ceramicznej i od ulicy Okólnej

4. Budynek przy ulicy Ceramicznej 1, na przeciwko pałacu, zwany „stodołą” lub „strażnicą”, w którym niegdyś mieściła się OSP Korwinów (czytaj artykuł).

   
Stodoła, widok od ulicy Ceramicznej i widok od pola

Budynek mieszkalny (ul. Ceramiczna 2) dla uproszczenia będę nazywać „pałacem”, bo taka nazwa w mowie potocznej do dnia dzisiejszego funkcjonuje. Został on wybudowany pod koniec XIX wieku, w pierwszych latach funkcjonowania starej cegielni.


Widok od strony rzeki Warty na stodołę i pałac, I połowa XX wieku

Argumentem o czasie budowy tego obiektu jest zachowany zapis w zasobach mieszkaniowych gminy, w którym podano, iż najstarsze budynki mieszkalne z terenu cegielni pochodzą z 1886 roku. Pozostałe budynki mieszkalne, jakie się zachowały, były zbudowane później. Przypisanie do tego okresu potwierdza również analiza konstrukcji i materiałów użytych do wykonania tej okazałej budowli. Wymiary i profil cegieł jest inny niż później produkowano w Korwinowie. Płaszczyzny nie są równe, a krawędzie mało wyraziste w porównaniu do cegieł użytych później do budowy stodoły czy budynku mieszkalnego przy ulicy Okólnej 12. Do pokrycia dachu użyto gontów drewnianych, materiału drogiego i niezbyt trwałego. Dachówkę ceramiczną bowiem zaczęto produkować w korwinowskiej cegielni dopiero po 1903 roku, po powołaniu Towarzystwa Akcyjnego Zakładów Ceramicznych „Korwinów”. Jeszcze jednym argumentem czasowym jest to, że przy budowie i wykańczaniu tak okazałego budynku, nie wykorzystano efektownej i trwałej cegły licowej ani żadnych ceramicznych elementów ozdobnych, masowo produkowanych później w tutejszej cegielni, a stosowanych we wszystkich zachowanych budynkach, z czego cegielnia „Korwinów” słynęła.

Widok na pałac od zachodu, 1937 r.

Wiekowi mieszkańcy Korwinowa opowiadali, że cegła z której był zbudowany pałac zwana była „kieratówką”, a to z powodu sposobu jej wyrobu na maszynach napędzanych przy pomocy zwierząt pociągowych, które ciągnęły kierat i że ta stara cegielnia miała być uruchomiona na terenie późniejszego wyrobiska (aktualnie „Glinianki”). W czasie wydobywania iłów latach 60-tych XX w. natrafiono na drewnianą cembrowinę studni, która mogła być wykorzystana do pozyskiwania wody niezbędnej przy produkcji cegły.

Mama autora zdjęcia, a żona dyrektora cegielni z suką Ledą, foto archiwalne

Budynek był dwukondygnacyjny z poddaszem i podpiwniczeniem, dwa piętra mieszkalne oraz częściowo wykorzystany strych i suterena na mieszkania.

Pałac, widok z drona

Mury podpiwniczenia wykonane były z białego, twardego, ciosanego kamienia wapiennego, a tylko zwieńczenia otworów okiennych i drzwiowych zrobiono z cegły. Mury w wyższej części budynku wykonane były z cegły o charakterystycznej gzymsowej fakturze, co zachowało się na ocalałych fragmentach murów. Stropy między kondygnacjami wykonano jako sklepienia łukowe z cegieł na stalowych dźwigarach. Na kolistych fragmentach muru wybudowane były dwie wieże. Wieże miały wysmukłą konstrukcję pokrytą gontami. Wieża północna była nieco wyższa od zachodniej. Na szczytach wież umieszczono ozdobne kule i wiatrowskazy. Dach, ze względu na skomplikowaną bryłę, wykonany był jako wielopołaciowy o konstrukcji drewnianej. Pokrycie dachu było z gontów drewnianych i miało szerokie okapy. Przy budynku od strony północnowschodniej znajdował się duży, oszklony taras z widokiem na park i aleję wjazdową.

Kurek na frontowej wieży pałacu, foto archiwalne

Budynek był, jak na owe czasy, bardzo nowoczesny. Miał instalację elektryczną zasilaną z cegielni, sieć wodną i kanalizacyjną. Mieszkania ogrzewano dużymi piecami kaflowymi.

Parter zajmowała rodzina właściciela cegielni, na piętrze mieszkał dyrektor i ważniejsi kierownicy, a na mansardzie - urzędnicy niższego szczebla.
Piwnica w części południowej była zamieniona na suterenę z kilkoma małymi mieszkaniami od południa, a w części północnej służyła jako magazyny na opał i do przechowywania zapasów.


Mama autora zdjęcia, a żona dyrektora cegielni w pokoju sypialnym, 1937 r.

Przed budynkiem mieszkalnym, w podwórzu, znajdował się duży budynek gospodarczy, 20 na 8 metrów, murowany, kryty dachówką karpiówką, w którym były pomieszczenia dla zwierząt. Na froncie budynku były dwa wjazdy z łukowatymi odrzwiami i dwuskrzydłowymi, drewnianymi wrotami. Za każdymi wrotami znajdowały się dwa przedziały dla zwierząt.

Pałac i stodoła, widok z drona

Naprzeciw budynku mieszkalnego, po drugiej stronie ulicy, pobudowana była duża przejazdowa stodoła murowana (aktualnie ul. Ceramiczna 1), kryta dachówką karpiówką. Bramy, podobnie jak w budynku gospodarczym, były drewniane o górnym łukowatym obrysie. Świadczy to o tym, że prawdopodobnie budowane były w tym samym czasie i projektowane przez tego samego architekta. W budynku stodoły boisko i sąsieki miały utwardzone posadzki. W lewym sąsieku było murowane, szczelne pomieszczenie do przechowywania zboża.

Stodoła przy cegielni była niezbędna z dwóch powodów: właściciele mieli zwierzęta, dla których potrzebna była karma, uprawiali pole i konieczny był też magazyn na słomę wykorzystywaną do przekładania wyrobów ceramicznych w czasie transportu.


Widok od strony pola na stodołę i pałac

Te dwa budynki – gospodarczy i stodoła - zostały pobudowane nieco później niż pałac. Świadczy o tym użycie innych cegieł i elementów ozdobnych do wykańczania budowli i pokrycie ich dachówką ceramiczną, którą już w Korwinowie produkowano na masową skalę. Przy budowie budynków gospodarczych i stodoły wykorzystano sporo ozdobnych elementów ceramicznych, co można jeszcze zobaczyć w murze budynku stodoły.

Mama autora zdjęcia, a żona dyrektora cegielni w parku na głównej alejce, 1936 r.

Woda dla mieszkańców pobierana była z głębokiej studni kopanej, znajdującej się pod wiatą przed budynkiem, koło budynku gospodarczego. Pompa napędzana była ręcznie i nią pompowano wodę do zbiornika umieszczonego na strychu budynku, po prawej stronie części frontowej. Woda z tego zbiornika rozprowadzona była po budynku rurami stalowymi.

Pompa wodna, zima 1937 r.

W kierunku południowowschodnim od głównego budynku, w odległości około 30 m, przy ulicy we wzniesieniu, które jeszcze można zauważyć w cieniu wśród drzew, ukryta była duża, murowana lodownia. Służyła ona do przechowywania wycinanych zimą na rzece dużych, regularnych brył lodu, tam układanych i izolowanych grubą warstwą trocin. Lód wykorzystywany był do konserwacji i przechowywania żywności oraz do innych celów kulinarnych.

Cały teren zajmowany przez pałac i park ogrodzony był drewnianym parkanem z dwoma bramami wjazdowymi od obecnych ulic Okólnej i Ceramicznej. Brama od strony ulicy Ceramicznej była traktowana jako brama główna, była bardzo okazała, z murowanymi filarami, sklepionym zwieńczeniem i furtkami dla pieszych po prawej i lewej stronie. Teren parku do strony północnej był obsadzony świerkami, jako osłona przed wiatrami, a od strony wschodniej posadzone były drzewa robinii akacjowej i lip.

Brama na podwórko, widok z okna, 1937 r.

Przez park od bramy wjazdowej do budynku prowadziła szeroka aleja spacerowa. Obsadzona była drzewami owocowymi (wiśniami i czereśniami) oraz krzewami ozdobnymi. Północna część działki od alei przeznaczona była pod sad. Rosły tam drzewa owocowe: jabłonie, grusze i śliwy. Posadzone były też okazy drzew owocowych mało spotykanych. W sadzie stało kilka uli z pszczołami.

Po przeciwnej stronie alei była część ozdobna parku z posadzonymi szpalerami krzewów owocowych i rabat kwiatowych.


Sad drzew owocowych, zdjęcie archiwalne

Przy budynku były urządzone klomby ozdobne obsadzone niskimi żywopłotami i kwiatami ozdobnymi. Na terenie parku stały ustawione ławki, na których można było spocząć, podziwiać park i okolice. W miejscu obecnej altany na placu zabaw, dawniej był plac do rekreacji. W najniższej części działki, przy zbiegu ulic, znajdowała się mała sadzawka z rybami ozdobnymi, nad którą rosły dwie okazałe wierzby. Całym sadem i ogrodem zajmowała się rodzina Ujmów, którzy mieszkali w budynku za parkiem przy obecnej ulicy Okólnej.

Widok z okna salonu dyrektora na klomby w parku, 1937 r.

Budynek pałacu spłonął jesienią 1940 roku. Zostały tylko mury, które później wykorzystano przy adaptacji budynku, najpierw na biurowiec, a później na mieszkania dla pracowników cegielni. Przebudowa została wykonana bardzo niestarannie, bez zachowania podstawowych zasad sztuki budowlanej i nawiązania do pierwotnej architektury.

Pałac

Z tak pierwotnie wspaniałego budynku i jego otoczenia zostało niewiele. Przyznać jednak trzeba, że w ostatnich latach otoczenie budynku i teren byłego parku zyskał na wyglądzie, jest uporządkowany i zagospodarowany, przeznaczony do wykorzystania jako miejsce wypoczynku, rekreacji i sportu. W najbliższy latach planowane są kolejne inwestycje. Na terenie parku cyklicznie odbywają się różne okolicznościowe imprezy. Szczególnym uznaniem cieszą się czerwcowe „SOBÓTKI KORWINOWSKIE” urządzane podłóg starego obyczaju, połączone z puszczaniem wianków, zabawą i innymi atrakcjami.

Autor: Andrzej Patorski

Zdjęcia w tekście:

Foto archiwalne - udostępnił Andrzej Patorski zdjęcia własne i zdjęcia Władysława Siewierskiego (na fotkach jest jego mama, żona ówczesnego dyrektora cegielni)
Foto współczesne z drona - Damian Krzyczman
Foto współczesne - S & B Lesińscy