Drugi okres nauczania 1906 – 1917

 

 

Ponowne nauczanie w Poczesnej ma związek z działalnością Polskiej Macierzy Szkolnej.

Organizacja ta to stowarzyszenie zasłużone dla rozwoju oświaty założone w 1905 roku w Warszawie m.in. przez H. Sienkiewicza, J. Gralewskiego, A. Osuchowskiego, J. Chrzanowskiego. Wtedy na terenie Królestwa Polskiego trwała rewolucja (1905-1907). Obok innych wystąpień doszło do wybuchu strajku szkolnego. Za przykładem studentów Politechniki i Uniwersytetu Warszawskiego poszły szkoły średnie – domagano się polskiej szkoły, swobody stowarzyszeń dla młodzieży. W szkołach ludowych tworzono fakty dokonane przechodząc na nauczanie w języku polskim. Gdy został on ponownie zakazany, powołano do życia Polską Macierz Szkolną w czerwcu 1905 roku.

 

 

Mapa pokazująca region częstochowski jako teren walki chłopów o język polski w latach 1905 - 1906.

 

 

Od 1906 roku Polska Macierz Szkolna zaczęła działalność na wsi.

W Kongresówce zorganizowano ze składek dobrowolnych przeszło 400 szkół ludowych oraz 211 ochronek.

W wykazie szkół Macierzy Szkolnej powołanych w 1906 roku Poczesna widnieje na pierwszym miejscu w regionie częstochowskim (źródło: Archiwum Państwowe w Częstochowie). Biorąc pod uwagę to, o czym napisano powyżej, że szkoły te organizowano w oparciu o własne środki finansowe zainteresowanych, ale przede wszystkim świadomość takiej potrzeby, to jest się czym pochwalić.

Był to ponowny początek nauczania w Poczesnej, który w różnych formach przetrwał do dnia dzisiejszego kreśląc 100-letni okres.

 

Po upadku rewolucji w 1907 roku władze rosyjskie zawieszają działalność Polskiej Macierzy Szkolnej, tym samym nauczanie w języku polskim w formie legalnej przestaje istnieć. Ten krótki czas pewnych swobód związanych z polskością bardzo wzmocnił świadomość narodową. Dlatego mimo zakazów nie odstąpiono od nauczania języka polskiego i w języku polskim.

W Królestwie Polskim powstaje wiele szkół tajnego nauczania języka polskiego. Ta bardzo ryzykowna działalność patriotyczna była realizowana także w Poczesnej.

Pan Jerzy Czerwik z Bargłów przekazał nam wspomnienia swojego ojca Idziego Czerwika, który mówił mu, że umiejętności pisania i czytania w języku polskim nauczył się na tajnym nauczaniu zorganizowanym na początku XX w. w Poczesnej u gospodarza Antoniego Boreckiego.

 

 

Idzi Czerwik uczestnik tajnego nauczania języka polskiego w Poczesnej na początku XX wieku

 

 

Nie ma szerszych informacji o nauczaniu ogólnym w języku rosyjskim w tym okresie w Poczesnej. Wiemy natomiast z dokumentów archiwalnych gminy Kamienica Polska z 1915 roku (Lista wykładających w szkołach gminy Kamienica Polska), że takie nauczanie realizowano w 1911 roku.

Przedstawiamy fragment tego dokumentu:

 

„1 - klasowa szkoła w Poczesnie, nauczycielka Zofia Pęczalska ur. 21-X-1892 r. w Rudzie Malenickiej, ukończyła gimnazjum w Piotrkowie, od 1911 r. pracuje w tej szkole z pensją 360 rubli i 142- rublowym dodatkiem na opał”.

 

Okres pierwszej wojny światowej (lata 1914 - 1918) to pierwsza szersza działalność władz rozbiorowych - okupacyjnych rosyjskich, a potem niemieckich w kierunku szkolnictwa publicznego. Nasuwa się pytanie, dlaczego właśnie wtedy szukano przeróżnych form pozyskiwania Polaków na swoją stronę? Było to działanie przemyślane, skierowane w czuły punkt.

 

Wiele informacji o tym okresie dostarczają materiały zgromadzone w Archiwum Państwowym w Częstochowie, zebrane w poszycie zawierającym akta szkolne w/w już gminy Kamienica Polska z lat 1915 - 1917. Poczesna w tym okresie należała do tej gminy. Z analizy tych dokumentów wynika, że w Poczesnej w 1915 roku funkcjonowały dwie szkoły 1 - klasowe, określane w nazwach jako Poczesna I (Poduchowna) i Poczesna II (Całka).

Poczesna I w tym okresie była już szkołą publiczną tzn. utrzymywaną przez gminę. Nauczycielką w tej szkole była w/w pani Zofia Pęczalska.

Poczesna II w tym okresie była szkołą prywatną utrzymywaną przez chłopów - gospodarzy. Założycielem tej szkoły był ksiądz proboszcz Jan Knorr. Nauczycielką była pani Maria Polaczkówna.

Szkoły te nie posiadały własnych budynków, wynajmowano izby lekcyjne i mieszkania dla nauczycieli u gospodarzy.

 

Za funkcjonowanie poszczególnych szkół odpowiedzialne były zarządy szkolne przypisane danej szkole.

Prezentujemy zarządy szkolne szkół Poczesna w 1915 roku:

Poczesna I

Wójt gminy: Ludwik Cianciara

Ks. Proboszcz: Jan Knorr

Sołtys: Sebastian Jabłonski

Nauczycielka: Zofia Pęczalska

Gospodarze: Jan Krok

Grzegorz Magnuski

Karol Mieszkowski

Paweł Krakowian

Antoni Kuziorowicz

Antoni Miękina

 

Poczesna II

Wójt gminy: Ludwik Cianciara

Ks. Proboszcz: Jan Knorr

Sołtys: Sebastian Jabłoński

Nauczycielka: Maria Polaczek

Gospodarze: Stanisław Wnuk

Jacek Brzozowski

Tomasz Wawrzeńczak

Roman Krok

Jacek Markowski

Antoni Borecki

 

 

Zadanie zarządów to przede wszystkim utrzymanie szkoły. Z jakimi problemami musiał uporać się zarząd przestawia wykaz kosztów dla szkoły Poczesna II z 1915 roku:

 

 

Zestawienie wydatków zakładanych przez gminę Kamienica Polska w przypadku przejęcia tej szkoły pod opiekę gminy, co w rzeczywistości nie nastąpiło. Z sytuacją tą wiązali też nadzieje nauczyciele. Obrazuje to podanie o pracę nauczycielki M. Polaczek:

 

 

 

 

Zarządy szkolne tamtego okresu to zespoły ludzkie o największym znaczeniu w swoim środowisku, znaczeniu moralno - materialnym. Najważniejszą rolę w tych dwóch zespołach odgrywał ksiądz proboszcz parafii Poczesna Jan Knorr, wielki społecznik, patriota, krzewiciel polskości.

Ksiądz Jan Knorr to założyciel i prezes takich organizacji społecznych w Poczesnej jak:

- Stowarzyszenie Spożywców „Praca’’ - 1908 r.

- Towarzystwo Pożyczkowo - Oszczędnościowe - 1910 r.

- Kółko Rolnicze „Przebudzenie” - 1910 r.

- Ochotnicza Straż Pożarna - 1915r.

Wszystkie te organizacje w pierwszym okresie „rozkręcał”, prezesował im.

Szczególne miejsce w swojej działalności społecznej poświęcił szkołom, zakładał je, dbał o nie, interesował się nimi. Tą sytuację obrazuje jego pismo do wójta gminy Kamienica Polska: